Günümüzde tüm dünyada hem hekimler arasında hem de hastalarda endometriozis bilinilirliği artmıştır. Bunun önemli bir sebebi ise teşhis edilme oranının artmasıdır. Dünyada her 10 kadının birinde endometriozis hastalığı olduğu düşünülmektedir. Ülkemizde ise 1.5-2 milyon kadında endometriozis olduğu tahmin edilmektedir.
Endometriozis nedir?
Endometriozis, çikolata kisti hastalığı, endometrium denilen rahim iç dokusunun normal yeri dışında farklı organlarda yerleşmesi ile karakterize iyi huylu fakat ağrılı bir hastalıktır. Normal yaşantıyı devam ettirmeye engel olacak kadar şiddetli kasık ve adet sancılarına sebep olabildiği gibi kısırlık, barsaklarda tıkanıklık ya da karın içi yapışıklıklara da yol açabilir. Bu nedenle önemli bir jinekolojik hastalıktır.
Endometriozis neden olur?
Genellikle sebebi net ortaya konulamamış bir hastalık olmasına rağmen östrojen hormonuna bağımlı bir hastalıktır. Bu nedenle üreme çağındaki kadınlarda daha sık görülür. Genetik yatkınlığı olan kadınlarda ya da bağışıklık sistemi problemi olan kadınlarda çevresel faktörler, bazı kimyasallar hastalığın ortaya çıkmasını tetiklemektedir. Bu tetikleyici faktör çevresel kimyasallar ya da östrojenik maddeler olabilir. Ailesinde endometriozis olan kadınlarda bu hastalığın daha sık görülmesi bir genetik yatkınlığı düşündürmektedir.
Endometriozis kimlerde görülür?
Endometriozis hastalığı beyaz, uzun boylu, zayıf, kızıl saçlı kadınlarda daha sık görülmektedir. Ailesinde endometriozis olan kızlar risk grubundadır. Öte yandan sık adet gören, adet kanaması uzun süren, çocuğu olmayan, liften fakir ve yağlı diyet tüketen, alkol tüketimi fazla olan, egzersiz yapmayan, yoğun kafein tüketen kadınlarda daha sık görülmektedir.
Hangi şikayetler endometriozis hastalığını düşündürür?
Adet ağrısı, ilişki esnasında ağrı, sürekli bir kasık ve karın ağrısı ya da rahatsızlığı, adet düzensizliği, gebe kalamama (infertilite), kabızlık ve şişkinlik hissi en sık görülen şikayet ve belirtilerdir. Zaman zaman gastroenteroloji kliniklerine kabızlık, karın ağrısı ya da şişkinlik gibi şikayetlerle giden kadınlarda endometriozis tespit edilebilmektedir. Yine adet düzensizliği ve kasık ağrısı nedeniyle diğer jinekolojik hastalıklarla karışabilir, ayırıcı tanı yapılmalıdır. Adetleri ağrılı olan, ağrı kesicilere cevap vermeyen ya da adetleri esnasında ağrı nedeniyle işe gidemeyen, sosyal yaşantısı kısıtlanan kadınlarda ve genç kızlarda akla endometriozis gelmelidir. Yine ilişkide ağrısı olan ve gebe kalamama sorunu olan kadınlarda da akla endometriozis gelmelidir. Özetle şiddetli adet sancısı, ilişkide ağrı, infertilite ve adet düzensizliği problemlerinden biri veya birkaçı olan kadınlar ve genç kızlar mutlaka gecikmeden hekime başvurmalıdır. Özellikle genç kızlarda şiddetli adet sancıları normal olarak kabul edilmemeli, bir hekime başvurularak sebebin endometriozis olup olmadığı araştırılmalı ve böylece tanıda gecikmenin önüne geçilmelidir.
Endometriozis tanısı nasıl konulur?
Endometriozis tanısı kolay olmayan ve genellikle de geciken bir hastalıktır. Genellikle şikayetlerin başlangıcından teşhise kadar geçen ortalama süre 7.5 yıldır. Endometriozis tanısı koymak için hekimin ve hastanın şikayetlerinin endometriozis ile ilişkili olabileceği noktasında farkındalığı artmalıdır. Tanısı geciken grup genellikle ergenlik döneminde olan bayanlar veya henüz evlenmemiş genç bayanlardır. Endometriozis kesin tanısı laparoskopi ile konulmaktadır. Laparoskopide göbekten bir kamera ile karın içerisi gözlenir, karın zarı dediğimiz peritonda, yumurtalıklarda, tüplerde ve bağırsak gibi komşu organlarda endometriozis odaklarının varlığı araştırılır. Öte yandan ultrasonografide çikolata kistlerinin gözlenmesi de tanı koymada yeterlidir. Tanı için bazı kan testleri de istenebilir, ca 125 bunların başında gelmektedir. Fakat kan testine göre tanı konulmamaktadır, kan testi daha ziyade hastalığın tedavisinin takibinde kıymetlidir.
Endometriozis kısırlığa yol açar mı? Her endometriozis hastası infertil midir?
Endometriozis infertilite nedenlerinin başında gelmektedir. Özellikle erkekte sorun olmayan infertil çiftlerde %40 oranında endometriozise rastlanmaktadır. Endometriozis karın içi yapışıklıklara sebep olarak tüplerde tıkanıklık ve tüplerle yumurtalıklar arasındaki ilişkide bozulmaya sebep olabilir. Yine endometriozis yumurtalıkta kist yaparak yumurtalık kapasitesinde azalmaya veya yumurta kalitesinde azalmaya sebep olabilir. Endometriozis hastalığında rahimin embryoyu tutmasında da sorun olabileceği ileri sürülmüştür. Bu durum daha ziyade rahimde endometriozis görülmesi ile bilinen adenomyozis hastalarında olabilir. Öte yandan her endometriozis hastasında kısırlık olmayabilir. Zaman zaman yumurtalıkta büyük çikolata kisti olan kadınlar kendiliğinden bile gebe kalabilmektedir. Bu noktada hastalığın tüplerde tıkanıklık yapıp yapmadığı önemlidir. Endometriozis olan kadında eğer çocuğu yoksa tüpler mutlaka değerlendirilmeli ve tıkanıklık olup olmadığı ortaya konulmalıdır. Yine bu kadınlarda yumurtalık kapasitesi ultrasonografi ve AMH gibi kan testleri ile değerlendirilmeli, yumurtalık rezervi kısıtlı ise çocuk sahibi olma konusunda geç kalınmamalıdır.
Endometriozis hastalığı nasıl tedavi edilir?
Endometriozisin medikal yani ilaçla ve cerrahi yani ameliyatla tedavisi yapılabilir. Eğer endometriozis olan kadın çocuk istiyorsa medikal tedavi yapılmaz, cerrahi tedavi ise ancak büyük çikolata kisti varsa ya da tüplerde problem varsa yapılır, bu kadınlarda daha ziyade yardımla üreme tedavileri ile bir an evvel çocuk sahibi olmak için takiplere geçilir. Endometriozis olan bir kadında asıl şikayet ağrı ise yani ağrı nedeniyle tedavi yapılacak ise önce ilaçlarla tedavi yoluna gidilir. Hormonal bazı ilaçlar ile ağrı şikayeti rahatlayabilir. Yine hormonlu spiral, hormon hapları ve iğneleri tedavide kullanılabilir. Bu ilaçlar kontrollü kullanıldığında uzun vadede ciddi sorunlarla karşılaşılmamaktadır, fakat doktor kontrolünde kullanılmalıdır. Eğer ilaç tedavisi ile ağrı rahatlamaz ise ya da derin endometriozis dediğimiz ciddi anatomik problemlere yol açan bir endometriozis varsa cerrahi tedavi tercih edilmelidir. Cerrahi tedavide yapışıklıklar açılır, endometriozis odakları temizlenir, yumurtalıkta çikolata kistleri varsa çıkarılır, endometriozise bağlı çevre karın içi organlarda tıkanıklıklar oluşmuşsa (barsaklarda veya idrar yollarında) etkilenen bölge çıkarılarak tıkanıklıklar düzeltilir.
Endometriozis hastalığım var, menopozda hastalık geriler mi?
Menopoz ile östrojen hormonu vücutta azaldığından endometriozis lezyonları da geriler, küçülür. Ama eğer menopozdaki bir kadında endometrioma (çikolata kisti) tespit edilmiş ise ve kasık, karın ağrıları varsa cerrahi ile tedavi yoluna gidilmelidir, nihai olarak rahim ve yumurtalıkları almak gerekebilir. Daha önce cerrahi geçiren menopozda endometriozis hastalarında ise ağrı olursa bazı ilaçlar da kullanılabilir. Sonuç olarak menopoz sonrası sıklıkla endometriozis lezyonları gerilemekle birlikte ağrı şikayeti olduğunda cerrahi tedavi tercih edilmelidir.
Endometriozis hastalığının gelişimi önlenebilir mi?
Hastalığı önlemek günümüzde mümkün değildir. Fakat lifli gıda tüketmek, kafein, alkol, şeker, rafine gıda tüketimini azaltmak, yeşil sebze, meyve ve antioksidandan zengin gıdalar tüketmek, egzersiz yapmak, emzirmek, çocuk doğurmak, doğum kontrol hapı kullanımı hastalığın ortaya çıkışını ya da ilerlemesini geciktirebilen önlemlerdendir.
Endometriozis hastalığı kadınların yaşam kalitesini nasıl etkiliyor?
Şiddetli karın ve kasık ağrıları, adetlerde şiddetli sancı, bu nedenlerle işe gidememe, konsantrasyon bozuklukları, depresyon, yorgunluk, uykusuzluk, yoğun ağrı kesici kullanımı, ilişki esnasında ağrı olduğunda cinsel yaşantıda problemler, infertilite varsa stres ve tedavi süreçlerinde gerginlik endometriozis olan kadınlarda görülebilen durumlardır. Bütün bunlar kadının yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir.
Son olarak, genç kızlarda ya da kadınlarda adet sancısı normal bir durum olarak kabul edildiğinden bu şikayetle hekime gidilmemektedir. Bu da endometriozis tanısında gecikmelere yol açmaktadır. Özellikle genç kızlar ya da evli olmayan kadınlar jinekoloğa gitmekten çekinmektedir. Verilen hormonal ilaçların ya da doğum k. ilaçlarının kısır yapar korkusu ile kullanılmaması da endometriozis hastalığının kontrol altında tutulabilecekken ilerlemesine neden olabilir. Bu nedenle şiddetli adet sancısı varsa mutlaka hekime başvurulmalı ve endometriozis tespit edilirse verilen ilaçlar düzenli bir şekilde kullanılmalıdır. Bu şekilde davranıldığında endometriozis hastalığının kontrol altında tutulması mümkündür.
コメント